Năng lực tư duy là một trong những yếu tố quyết định thành công trong thời đại 4.0. Giáo dục cần chú trọng tới việc đánh giá đúng năng lực tư duy của mỗi học sinh. Thông qua đó mới có thể phát huy tối qua tố chất và tiềm năng của mỗi người.
Tư duy phản biện (Critical Thinking) là gì?
Tư duy phản biện (hay tư duy phân tích, tư duy biện luận) là khả năng tiếp cận và phân tích một vấn đề theo hướng khách quan, dựa trên bằng chứng chắc chắn và xem xét từ nhiều góc độ khác nhau, sau đó hình thành kết luận/đánh giá vấn đề theo lý luận logic.
Trong đó, người có khả năng này thường sở hữu các đặc điểm như sau:
Tư duy lập luận biện luận là không sáng tạo
Có phải bạn nghĩ rằng người sáng tạo khá phóng khoáng, thường vượt ra khỏi các khuôn khổ và có những ý tưởng bay bổng nên rất thiếu logic? Hoặc lo lắng rằng tư duy phản biện vì quá dựa vào logic, lý trí sẽ làm giảm tư duy sáng tạo?
Trên thực tế, tư duy biện chứng chính là nền tảng cốt lõi cho tư duy sáng tạo và cả hai nên được phối hợp song hành cùng nhau. Khi sử dụng các tiêu chuẩn khách quan trong phản biện để phân tích và đánh giá sự vật/sự việc, ta nhận thấy ưu và nhược điểm của chúng. Qua đó tạo cơ hội để ta sáng tạo và tìm ra cách cải tiến hay đưa ra đề xuất mới giúp giải quyết vấn đề hiệu quả hơn.
Rèn luyện khả năng lắng nghe
Hãy nhớ rằng, tư duy phản biện không chỉ là có những lập luận sắc bén, đánh giá vấn đề logic, mà còn thể hiện ở thái độ cởi mở và suy nghĩ khách quan trong mọi việc. Chính vì thế, để thực hành tư duy lập luận phản biện hiệu quả, bạn cần học lắng nghe những gì người khác nói không phán xét. Điều này giúp bạn đồng cảm với suy nghĩ, mong muốn của người tranh luận, để từ đó đưa ra ý kiến phản biện mang tính tích cực và đề xuất phương án thuận lợi cho đôi bên.
Mở rộng suy nghĩ, xem xét ở nhiều khía cạnh
Mỗi người đều có quan điểm riêng, ngay cả những nhà bác học đưa ra những lập luận cũng có quan điểm và thành kiến cá nhân định hình suy nghĩ của họ. Vì vậy, khi nghe/thấy bất kỳ thông tin nào, trước tiên bạn nên mở rộng suy nghĩ và nhìn nhận vấn đề dưới nhiều góc độ, thay vì vội vàng “trói buộc” bản thân vào quan điểm có sẵn. Tiếp đó, bạn xem xét những điều này có thể ảnh hưởng đến suy nghĩ của bạn như thế nào. Khi bạn đã đánh giá tất cả thông tin, hãy hình thành kết luận của riêng mình về vấn đề đó.
Thử nghiệm các phương pháp tư duy phản biện khác nhau
Hãy luôn thử nghiệm và kết hợp các phương pháp lại với nhau để tìm ra được phương pháp phù hợp với bản thân mình. Một số phương pháp tư duy phản biện như phân tích SWOT, 5W1H, định hướng ngược…
Qua bài viết trên hy vọng bạn đã hiểu rõ hơn về khái niệm tư duy phản biện là gì cũng như cách để rèn luyện tư duy phản biện. Tư duy phản biện là một công cụ hoàn hảo để tạo nên những bước ngoặt mới cho cuộc sống của bạn. Chúc bạn luôn thành công trên con đường hoàn thiện bản thân mình!
Thực hành phân tích khi tiếp nhận thông tin
Nếu bạn vừa tiếp nhận được một thông tin, hay thấy một điều gì đó được chia sẻ trên mạng xã hội, đừng vội làm theo/tin ngay lập tức mà hãy tiến hành phân tích thật kỹ càng. Việc nghiên cứu sâu và “làm việc” với thông tin sẽ giúp bạn có cái nhìn khách quan và đưa ra quyết định đúng đắn.
Trong quá trình phân tích, bạn thu thập các thông tin bổ sung nếu cần, nhưng hãy lựa chọn thông tin từ nguồn chính thống, tránh nội dung ẩn danh hoặc đến từ những người/trang tin có nhiều tranh cãi. Ngoài ra, bạn cũng nên xem xét các nguồn dữ liệu, số liệu, hình ảnh và trích dẫn. Một số thông tin cũ chỉ đúng tại thời điểm được công bố và không phù hợp với thời điểm hiện tại.
Tư duy phản biện chỉ cần ở lĩnh vực khoa học
Không chỉ ở lĩnh vực khoa học, bạn hoàn toàn có thể áp dụng tư duy lập luận phản biện vào mọi khía cạnh của cuộc sống. Điều này giúp bạn nhìn nhận vấn đề theo những góc độ khác nhau sâu sắc, toàn diện và đưa ra quyết định có cơ sở hợp lý.
Chẳng hạn nếu đang phân vân có nên tham gia một khóa học nào đó, bạn vừa dựa trên những thông tin giới thiệu về nội dung khóa học, vừa tự hỏi những câu hỏi sâu hơn như: Khóa học này dành cho những đối tượng nào? Chi phí có phù hợp với ví tiền? Và quan trọng lợi ích bạn nhận được sau khi kết thúc khóa học có thể ứng dụng vào công việc, đời sống? Thông qua việc trả lời những câu hỏi trên, bạn quyết định được mình có nên tham gia hay không.
Một số hiểu lầm về tư duy phản biện
Bản chất của tư duy biện chứng là hướng đến các kỹ thuật lập luận tốt để tìm ra và thấu hiểu điều đúng đắn lẫn điều sai lầm. Song, không ít người cho rằng tư duy phản biện là cách để tìm ra lỗi sai trong lời nói của người khác. Việc suy nghĩ sai lầm về loại tư duy này khiến họ vận dụng sai hướng, luôn tìm mọi cách để bắt bẻ lỗi sai mà không suy nghĩ thấu đáo vấn đề. Điều này vô tình thể hiện tầm vóc kiến thức hạn hẹp, để lộ thái độ ganh đua thiệt hơn và ảnh hưởng tiêu cực đến quá trình phát triển của bản thân.
Do đó, để hiểu rõ tư duy phản biện (critical thinking) là gì và có hướng vận dụng đúng cách, ta cần tránh những sai lầm như:
Rèn luyện tư duy phản biện như thế nào?
Việc rèn luyện tư duy phản biện giúp bạn trở nên linh hoạt và chủ động hơn trước mọi vấn đề. Hãy cùng tìm hiểu cách hiệu quả để rèn luyện tư duy phản biện là gì nhé.
Đọc nhiều loại sách chuyên ngành giúp bạn hiểu sâu hơn về các chủ đề khác nhau. Đồng thời các bài báo, tin tức cũng giúp bạn cập nhật thông tin mới nhấn về các vấn đề xã hội, kinh tế. Khi phản biện, bạn có thể dùng những thông tin thu thập được để đối chiếu, so sánh và đưa ra dẫn chứng phản biện hợp lý.
Thảo luận với mọi người về các chủ đề khác nhau giúp bạn học được cách lắng nghe, hiểu được vấn đề một cách đa chiều. Hãy luôn giữ tinh thần cởi mở và tôn trọng quan điểm của đối phương để tránh được những xung đột không cần thiết.
Trước một vấn đề luôn tồn tại nhiều khía cạnh, nếu bạn chỉ nhìn sơ qua thì không thể hiểu tưởng tận vấn đề. Vì thế, việc luôn đặt ra các câu hỏi thắc mắc là điều cần thiết để hiểu rõ hơn tình huống và tìm kiếm thêm thông tin. Từ đó, bạn có thể nhận ra được những nhân tố quan trọng, hiểu sâu và phân tích được vấn đề một cách đúng đắn hơn.
Thường xuyên viết hoặc tham khảo các bài viết của người khác cũng là cách hay để biết thêm nhiều ý kiến khác nhau, từ đó nâng cao tư duy cải thiện. Việc viết các bài luận giúp rèn luyện tư duy logic, suy luận. Tham khảo các bài luận để nhìn nhận và đánh giá các quan điểm của người khác. Chú ý đến các chi tiết, bằng chứng, dữ liệu để có thể phản biện tốt nhất.
Thực hành thường xuyên tư duy phản biện giúp bạn trở nên thành thạo hơn khi đứng trước các tình huống trong đời sống. Bên cạnh đó, việc luyện tập giải quyết các vấn đề liên tục còn giúp bạn trở nên tự tin hơn khi đứng trước thách thức trong công việc.
Việc sử dụng số liệu dẫn chứng trong khi phản biện giúp phân tích thông tin một cách logic và thuyết phục. Đồng thời, bạn có thể so sánh được các lựa chọn và đánh giá được tính hợp lý của các lập luận.
Tư duy phản biện là bảo vệ quan điểm đến cùng
Đây là nhận định sai lầm về tư duy biện luận nhiều người mắc phải. Thực chất, đây là tư duy khách quan – công bằng, xét qua tất cả quan điểm lẫn góc nhìn mà không bảo vệ bất kỳ điều gì. Đồng thời, tư duy biện chứng còn hướng đến việc mở rộng suy nghĩ, chứ không bắt buộc bạn phải bảo vệ mỗi quan điểm có sẵn của mình.
